Ορεινοί όγκοι και τουρισμός: Μια χωρο-χρονική προσέγγιση

 

Ορεινοί όγκοι και τουρισμός: Μια χωρο-χρονική προσέγγιση


Περίληψη

Οι ορεινοί όγκοι, από το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα αποτελούν αξιόλογους τουριστικούς προορισμούς για το σύνολο σχεδόν των οικονομικά ανεπτυγμένων χωρών. Η διαμόρφωση ενός αριθμού κινήτρων ανθρωπολογικής φύσης (αρχέγονες αναζητήσεις των ατόμων), σε συσχετισμό με τα γεωμορφολογικά – κλιματολογικά χαρακτηριστικά των ορεινών όγκων και την ενεργοποίηση δραστηριοτήτων αθλητικο-αναψυχικού τύπου (χιονοδρομία), οδήγησαν διεθνώς στην μετατροπή ενός μεγάλου αριθμού ορεινών χωρικών ενοτήτων σε αξιόλογες ζώνες υποδοχής τουριστών. Η ποιότητα του φυσικού τοπίου, η αυθεντικότητα των τοπικών πληθυσμών και η ποιότητα των προσφερομένων υπηρεσιών, επέδρασαν δυναμικά στην ενεργοποίηση της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες των ορεινών όγκων και κατ’ επέκταση στην διαμόρφωση των πρώτων τουριστικών ροών. Η αθλητικό-αναψυχική δραστηριότητα της χιονοδρομίας συνέβαλε στη διαχρονική μεγέθυνση των τουριστικών ροών προς τους ορεινούς όγκους και οι σταθμοί χειμερινών αθλημάτων στον εκδημοκρατισμό του ορεινού – χιονοδρομικού τουρισμού.


1. Εισαγωγή

Στις οικονομικά ανεπτυγμένες χώρες, οι ορεινοί όγκοι αντιπροσωπεύουν από το δεύτερο ήμισυ του 20ου αιώνα, σημαντικότατους τουριστικούς προορισμούς. Ωστόσο, η σύνδεση μεταξύ ορεινών όγκων και τουρισμού, καθώς και ο εκδημοκρατισμός των ενεργοποιημένων σ’αυτούς διακοπών και αθλητικό-αναψυχικών δραστηριοτήτων, επιτεύχθηκε σε χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των δύο αιώνων.

Στην παρούσα χρονική περίοδο η υιοθέτηση και ενεργοποίηση αθλητικό-αναψυχικών δραστηριοτήτων, σε χωρικές ενότητες των ορεινών όγκων, χαρακτηρίζεται ως φυσική απόρροια μιας εξελικτικής πορείας οικονομικό-τεχνολογικής και κοινωνικό-ανθρωπολογικής μορφής (Ηγουμενάκης 2000: 24-30).

Η διαμόρφωση μιας προβληματικής ως προς την επιστημονική ανάλυση και παρουσίαση του συγκεκριμένου θέματος, μπορεί να περιστραφεί γύρω από δύο βασικές έννοιες κλειδιά, «τους ορεινούς όγκους» ή «τις ορεινές χωρικές ενότητες» και «τον τουρισμό».

Η εννοιολογική προσέγγιση των παραπάνω προσδιορίζεται από:
• Τις διαμορφούμενες σχέσεις μεταξύ μιας οικονομικής δραστηριότητας (τουρισμός) και ενός χωρικά οριοθετημένου φυσικού περιβάλλοντος (ορεινοί όγκοι).
• Έναν αριθμό περιοριστικών όρων / μεταβλητών που ορίζει η γεωμορφολογία / ιδιαιτερότητα των ορεινών όγκων.
• Τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιδράσεις της τουριστικής δραστηριότητας στο χωρικά οροθετημένο φυσικό περιβάλλον (ορεινοί όγκοι)
Οι ορεινοί όγκοι, ως ιδιαίτερες χωρικές ενότητες (φυσικό περιβάλλον) δεν αντιπροσωπεύουν μόνον γεωγραφικές ενότητες αποτελούμενες από αλπικές και υπο-αλπικές ζώνες, αλλά εκλαμβάνονται ως ζώνες συλλογικού ενδιαφέροντος (κοινωνικό-οικονομική διάσταση) και ως μια αρχέγονη μορφή ανθρώπινης αναζήτησης / προσέγγισης του φυσικού περιβάλλοντος.

Ως προς την κοινωνικό-εθνολογική διάσταση, οι ορεινοί όγκοι φαίνεται να εμφανίζουν ομοιότητες και διαφοροποιήσεις, απόρροια των ενυπαρχόντων πολιτιστικών προτύπων από χώρα σε χώρα και από γεωγραφική ενότητα σε γεωγραφική ενότητα, οι οποίες αποτελούν συστατικά στοιχεία των ενεργοποιημένων τουριστικών δραστηριοτήτων και της τυπολογίας τους, καθώς και της χωρικής διευθέτησής τους. Το υποκείμενο «ορεινοί όγκοι», οφείλει ως εκ τούτου να αναλυθεί και να προσεγγιστεί / οριοθετηθεί ως μια αντιπροσωπευτική μεταβλητή του φυσικού και κοινωνικό-οικονομικού περιβάλλοντος, ανταποκρινόμενη στα πολιτιστικά και κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά / πρότυπα των χωρών / κοινωνιών δημιουργίας και προέλευσης των τουριστικών ροών.

Η παρούσα δημοσίευση διαρθρώνεται σε πέντε ενότητες. Η πρώτη και η δεύτερη ενότητα αναφέρονται στους ορεινούς όγκους και στον τουρισμό, ως μέρη του υφιστάμενου κοινωνικό-οικονομικού συστήματος, καθώς και στα κίνητρα ενεργοποίησης των τουριστικών μετακινήσεων / δραστηριοτήτων σε ορεινές χωρικές ενότητες.

Στην τρίτη και την τέταρτη ενότητα αναλύονται τα στερεότυπα που διαμορφώνονται στους πληθυσμούς των ορεινών όγκων, ως χωρικές ενότητες υποδοχής των τουριστών καθώς και η αθλητικό-αναψυχική δραστηριότητα της χιονοδρομίας (σκι) ως κατ’ εξοχήν παράγοντας τουριστικής ανάπτυξης. Στην πέμπτη ενότητα επιχειρείται η αναλυτική παρουσίαση του πλαισίου ανάπτυξης τουριστικών και αναψυχικών δραστηριοτήτων στους ορεινούς όγκους.

2. Ορεινοί όγκοι – τουρισμός και κοινωνικό-οικονομικό σύστημα

Οι αναφορές / μελέτες σχετικά με τους ορεινούς όγκους, δεδομένης μιας ακολουθίας περιοριστικών συνθηκών, ταυτοσήμων των εννοιών «ορεινοί όγκοι και τουρισμός», «πολιτιστικά πρότυπα και τόποι προέλευσης των τουριστών», ως επί το πλείστον επικεντρώνονται στους ορεινούς όγκους της κεντρικής Ευρώπης, εκλαμβανόμενοι ως κύρια συστατικά του Ευρωπαϊκού πολιτισμού και της κοινωνικό-οικονομικής ανάπτυξης (Debarbieux 1990: 7-38). Αντίθετα, οι αναφορές / αναλύσεις για τον υπόλοιπο κόσμο είναι περιορισμένες ή και ανύπαρκτες.

Η παραπάνω διαπίστωση απορρέει από μια σειρά παραγόντων όπως :
• Συγκεκριμένοι τύποι εικόνων, αποδιδόμενοι στους ορεινούς όγκους, τοπικής, εθνικής ή και διεθνούς αναγνωρισιμότητας, απαντώνται στα πολιτιστικά πρότυπα πολλών χωρών. Οι τυπολογίες των εικόνων, συχνά αντανακλούν τις πρακτικές ετερογενών πληθυσμών, εγκατεστημένων στους ορεινούς όγκους (Bozonnet 1992).
• Οι πολιτιστικοί και οικονομικοί πυρήνες που αποτελούν την πηγή των τουριστικών ροών και κατ’ επέκταση την δυναμική ενεργοποίησης των τουριστικών / αναψυχικών δραστηριοτήτων στους ορεινούς όγκους, είναι ολιγάριθμοι σε διεθνές επίπεδο.
• Ο τουρισμός, ως πρότυπο κοινωνικής ιεράρχησης / διαβάθμισης, αποτελεί μια δραστηριότητα ταυτόσημη μιας ενιαίας χωρικά πολιτιστικής δομής των δυτικών κοινωνιών.
• Τα κίνητρα των κατοίκων των ανεπτυγμένων οικονομικά χωρών, για δραστηριότητες αθλητικό-αναψυχικού τύπου στους ορεινούς όγκους, παρουσιάζουν μια διαχρονική εξέλιξη και μια χωρική επέκταση που συμπεριλαμβάνουν το σύνολο σχεδόν των πιο αξιόλογων ορεινών όγκων σε διεθνές επίπεδο.
• Ένας μεγάλος αριθμός ορεινών χωρικών ενοτήτων διεθνώς, στα πλαίσια των ενεργοποιουμένων τουριστικών μετακινήσεων και δραστηριοτήτων, ενσωματώθηκε σ’ ένα κοινό σύστημα αξιών, δομημένο και ιεραρχημένο σύμφωνα με ένα δυτικού τύπου οικονομικό σύστημα.
• Οι απορρέουσες συνέπειες της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και η μεταφορά καταναλωτικών προτύπων δυτικού τύπου, επέδρασαν καταλυτικά, σε βαθμό που έννοιες και μορφές του ορεινού τουρισμού, υιοθετήθηκαν από τοπικούς πληθυσμούς διεπόμενους από διαφορετικά πολιτιστικά πρότυπα (Barberis 1992: 65-76).
• Στις πρακτικές / δραστηριότητες των ανωτέρων εισοδηματικών τάξεων πολλών χωρών, παρατηρείται ότι προστίθεται και ο ορεινός τουρισμός, δυτικού ωστόσο τύπου, ενεργοποιημένος χωρικά σε φυσικές και πολιτιστικές ενότητες τελείως διαφορετικές εκείνων που επέτρεψαν την εμφάνιση και ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής τουρισμού στην κεντρική Ευρώπη, δύο αιώνες πριν.
Η παράθεση των παραπάνω παραγόντων φαίνεται να οδηγεί στην διαπίστωση ότι, η υιοθέτηση και η εφαρμογή / ανάπτυξη ενός προτύπου ορεινού τουρισμού δυτικού τύπου, δημιουργήθηκε από το σύνολο σχεδόν των χωρών, έστω και αν τα υποσυστήματα «ορεινοί όγκοι» και «κοινωνικές δομές», υπήρξαν πολύ διαφορετικά και χωρικά απομεμακρυσμένα μεταξύ τους.

3. Τα κίνητρα ενεργοποίησης των τουριστικών μετακινήσεων / δραστηριοτήτων στους ορεινούς όγκους